Tuzla, Sarajevo en Mostar, het zijn plaatsen die vaak de voorpagina’s haalden, toen daar ruim twintig jaar geleden een onvoorstelbare burgeroorlog woedde, om over Srebrenica maar niet te spreken. Er is maar een handjevol (750) protestanten (evangelische christenen), nog geen 0,02% (in 25 gemeenten) op een bevolking van 3.8 miljoen. Het land valt uiteen in drie bevolkingsgroepen, die van oudsher verbonden zijn met de godsdienst: de Bosnische Moslims (50%), Servische Orthodoxen (35%) en Kroatische Katholieken (15%). In de hoofdstad Sarajevo (360.000 inwoners, 90% moslim), wonen maar 300 Bosnische evangelische christenen, met bijna 100 zendingswerkers, 90% van alle zendingswerkers in het land.
Pastor Slavko
Ik had hem in januari j.l. leren kennen bij een bijeenkomst om de vraag naar missiologisch onderwijs en bijscholing van predikanten in kaart te brengen. Hij en zijn vrouw Sanja getuigen van een radicale omkeer in zijn leven, als oud-maffiabaas, maar ook van Gods zorg en trouw, omdat hij al driemaal van een heel ernstige ziekte werd genezen. Hij is een echte bruggenbouwer, die door velen gerespecteerd wordt. Regelmatig wordt hij uitgenodigd om evangelisatiebijeenkomsten te leiden voor universiteitsstudenten in Engeland. Voor zijn levensverhaal:
Bosnië krijgt een gezicht
Zomaar een indruk van enkele ontmoetingen, waardoor Bosnië voor mij een gezicht heeft gekregen. Pastor Zoran leidt een gemeente van zo’n 30-40 leden in Tuzla, en is de enige protestantse predikant in een gebied van een half miljoen inwoners. Zijn dichtstbijzijnde collega is Slavko, die op drie uur rijden van hem af woont. Nives, zijn vrouw studeerde aan het ETS. Pastor Bernard leidt een gemeente in Capljina, vlakbij Mostar. Hij heeft recentelijk zijn MA studie aan het ETS afgerond, over leadership training van een volgende generatie, o.l.v. een docent uit Amerika. Maar hij wordt pas echt enthousiast als hij spreekt over “coffee evangelism”, aansluitend op de diepgewortelde traditie in Bosnië om samen koffie te drinken. “Het is een proces dat iemand Christus leert kennen, dat kan toch juist heel goed onder het genot van een kop koffie?” Zijn vrouw Nadi brengt dat al een beetje in praktijk met haar vrouwen club. “Ik vind het wel heel erg spannend om vrouwen te ontmoeten die niet tot onze gemeente behoren, die b.v. van moslim achtergrond zijn, ik word echt uitgedaagd om uit mijn isolement te komen en om nieuwe wegen te leren gaan.”
Indrukken
En dan kom je weer thuis, boordevol indrukken.
Vaak met veel kunst en vliegwerk – via stijle en smalle straatjes – lukte het om het aangegeven adres te vinden, omdat gemeenten niet in kerkgebouwen, maar in een woonhuis samenkomen. Niet snel zal ik de karkassen van huizen vergeten, die ook na twintig jaar nog getuigen van de enorme verwoesting van soms hele dorpen. Hoe is dat toch mogelijk in een land dat officieel 50% christen is? Bosnië is qua natuurschoon een prachtig land, met redelijk goede wegen. Er is veel werk verzet om de uiterlijke schade van de oorlog te herstellen, maar duidelijk is dat er onder de oppervlakte nog een soort drievoudige apartheid bestaat: Bosniërs, Serviërs en Kroaten.
Temidden van zo’n complexe situatie lijken de kleine evangelische gemeenten nogal in een isolement te leven, wat ook geen wonder is, ze horen niet tot een van de drie dominante bevolkingsgroepen/godsdiensten. Het gevoel van isolement en diepe vermoeidheid proefde je sterk bij een aantal predikanten: “de grond voor het evangelie is hier heel hard, er is veel weerstand.” Zending is hier zeker geen succesverhaal. Wat ik eigenlijk niet gehoord heb, is de vraag (of de worsteling?) hoe het evangelie door te geven in een land met bijna 50% moslims. Aan een bijbelschool overweegt men binnenkort de enige cursus over de islam te schrappen.
De evangelische christenen noemen zich “eerste generatie christenen”. Het is echter wel opvallend dat er een zoeken is naar de protestantse wortels in de eigen geschiedenis. Dan is de verbinding met mijn studie van de Hongaarse zendingsgeschiedenis snel gemaakt. De voormalige Lutherse kerk die het stadsbeeld van Sarajevo domineert, getuigt ook van die wortels. Dit zoeken kwam ook naar voren in een ontmoeting met Josh Irby, een Amerikaanse zendingswerker, die een Irby straat ontdekte in de binnenstad van Sarajevo, verwijzend naar een Engelse zendingswerkster uit het midden van de 19e eeuw die veel voor Bosnië betekende. Zie zijn boek:
Ik kon hem met allerlei dwarsverbindingen helpen. “Had ik je maar tien jaar eerder ontmoet.”
In deze ingewikkelde en verdeelde situatie lijkt samenwerking in Gods zendingswerk een sleutelwoord te zijn. Misschien dragen de vele zendingsorganisaties wel ongewild bij aan het versterken van deze verdeeldheid. Bemoedigend is te horen van nieuwe vormen van samenwerking, namelijk binnen Oost-Europa zelf. Zendingswerkers uit de Oekraïne gaan in het westen van Bosnië meewerken in het planten van nieuwe gemeenten.
Het moge duidelijk zijn, dat je na zo’n oriëntatie bezoek met meer vragen dan antwoorden thuis komt.
Uitdagingen op de Balkan
Hoe belangrijk een sterk thuisfront is voor een zendingswerker, heb ik al vele jaren ervaren, maar ook weer recentelijk. Nu ik me meer en meer verdiep in wat er speelt op de Balkan, waar ruim twintig jaar geleden nog een burgeroorlog woedde, dan realiseer je je voor welke grote uitdagingen de kleine protestantse kerken staan. Wat zijn er nog vele „schaduwen van het verleden” in Midden- en Oost-Europa. Hoe in deze situatie het Evangelie van Jezus Christus door te vertalen en door te geven, op een relevante manier, dat is de grote vraag. Hoe het verleden te verwerken? Dit zijn grote uitdagingen voor de kerken, en als zendingswerker kom je die „schaduwen” ook tegen, in allerlei vormen. Het helpt totaal niet als je je opstelt met een houding van: „ik heb een oplossing voor uw probleem”. Wat heel belangrijk is, dat je je realiseert dat uiteindelijk alleen de Here een uitkomst kan geven, en dat je daarbij misschien een instrument mag zijn, een verbindingsschakel. Om met de woorden van Zacharias te spreken, je ziet om je heen dat er „grote bergen” bergen zijn, die door Zijn Geest tot „een vlakte” worden. „Niet door kracht en niet door geweld, maar door Mijn Geest, zegt de HEERE van de legermachten.” Zomaar wat voorbeelden.
Bid dat in een situatie waarin zoveel verdeeldheid en gebrokenheid is, de heelmakende kracht van het Evangelie mag doorbreken. Bid voor predikanten en christelijk werkers, om wijsheid om in zo’n verdeelde situatie een bruggenbouwer te zijn en om het juiste Woord op het juiste moment te spreken. Bid ook om wijsheid hoe hierbij aan te sluiten in de bijscholing en opleiding van predikanten.
